Хобіт, або вандроўка туды і назад

Ён ведаў, што можа здарыцца нечаканае, і наўрад ці спа-дзяваўся, што атрымаецца перайсці гэтыя велізарныя, высачэз-ныя горы з непрыступнымі пікамі і далінамі, непадуладнымі нікому без непрыемных прыгодаў. I не атрымалася. Усё было добра, пакуль не трапілі ў навальніцу — не проста навальніцу, а, здаецца, нейкую шалёную навалу маланак. Вы ведаеце, якой жахлівай можа быць вялікая бура на раўніне каля ракі, асабліва калі сутыкаюцца дзве варожыя навальніцы і б'юць маланкамі адна ў адну, але значна горшыя ды жахлівейшыя грымоты і маланкі ўначы ў гарах, калі сутыкаюцца навальніцы з Захаду і Ўсходу. Маланкі б'юць у горныя пікі, дрыжаць скалы, і грукат перуноў расколвае паветра, коціцца, трасучы ўсё навокал, у кожную пячору і яміну, і цемра напаўняецца аглушальным шумам і раптоўным, асляпляльным святлом.
Більба ніколі не бачыў такога, і ўявіць сабе не мог. Кампанія спынілася на ноч высока у горнай цясніне, з вусцішнай прорвай у пранізлівую цемру зусім побач. Яны прытуліліся пад навіслай скалой, і хобіт ляжаў пад ёй, загарнуўшыся ў коўдру, і дрыжэў ад галавы да пятак. Калі ён вызірнуў вонкі, то ўбачыў, як на другім баку даліны горныя веліканы дзеля забавы шпурляюць адзін у аднаго велізарныя камяні, ловяць і кідаюць зноў; і як камяні ляцяць у цемру і з храскам падаюць сярод дрэваў далёка ўнізе ці з грукатам расколваюцца на часткі. Потым ураганны вецер прынёс дождж і матляў яго, і нёс з усіх напрамкаў адразу, так што навіслая скала зусім сяброў не абараняла. Хутка ўся кампанія вымакла да ніткі, і поні іх стаялі, апусціўшы галовы і ўціснуўшы хвасты паміж ног, а некаторыя іржалі, напалохаў-шыся. Можна было чуць, як веліканы рагочуць і перагукаюцца адзін з адным.
— Няладна гэтак! — сказаў Торын. — Нават калі нас не знясе ветрам, не ўтопіць і не заб'е маланкай, які-небудзь велікан яшчэ чаго падхопіць нас ды падкіне нібы мяч да нябёсаў.
— Ну, калі ты ведаеш лепшае месца, калі ласка, вядзі нас! — сказаў Гэндальф, які адчуваў сябе надта змрочна і зусім не быў задаволены суседствам веліканаў.
У рэшце рэшт, паслалі Філі і Кілі пашукаць лепшае сховішча. Зрок яны мелі добры і, як маладзейшыя сярод гномаў (дзесьці гадоў на пяцьдзесят), падобную працу звычайна і выконвалі — зразумела, калі было ясна, што пасылаць Більба абсалютна ніякай карысці няма. Калі шукаеш дастаткова пільна, звычайна што-небудзь знаходзіш. Праўда, часам зусім не тое, што шукаеш. Так яно сталася і гэтым разам.
Хутка Філі і Кілі прыпаўзлі назад, трымаючыся за скалу, каб ветрам не знесла.
— Мы знайшлі сухую пячору, — паведамілі яны, — не-падалёк, за наступным паваротам, там і поні змесцяцца.
— Вы добра яе даследавалі? — спытаў чараўнік, які ведаў, што пячоры высока ў гарах зрэдку застаюцца незанятыя.
— Так, так! — сказалі яны, хоць кожны ведаў, што ў пячоры тыя доўга не прабылі, надта ўжо хутка вярнуліся. — Яна не такая ўжо вялікая, і глыбока не заходзіць.
Такая ў пячорах недарэчнасць — невядома, як доўга яны цягнуцца, і куды, у рэшце рэшт, вядуць, і што чакае ўсярэдзіне. Але ж навіны, якія прынеслі Філі і Кілі, здаваліся досыць добрымі. Так што ўсе ўсхапіліся і падрыхтаваліся ісці. Вецер завываў, грукаталі грымоты, і таму ісці было цяжка. Аднак жа недалёка — хутка яны падышлі да вялікай скалы, у якую сцеж-ка ўпіралася. Калі скалу абысці, з боку можна было бачыць нізкі ўваход — якраз дастатковы, каб так-сяк уціснуць туды поні, калі зняць з іх пакункі, скрыні і сёдлы. У пячоры нават прыемна было чуць вецер і дождж — якія засталіся звонку, і адчуваць сябе ў бяспецы ад веліканаў і іх камянёў. Але чараўнік рызыкаваць не жадаў. Ён запаліў чароўны агеньчык на посаху — памятаеце, як у той далёкі-далёкі дзень у Більбавай сталоўні, — і пры яго святле даследаваў пячору з пачатку да самага канца.
Пячора аказалася не надта доўгая, не надта вялікая, але ж дзіўнаватая. Мела сухую падлогу і ўтульныя нішы па сценах. У адным месцы была прастора для поні, яны стаялі там (надта задаволеныя зменамі) з пысамі ў торбах з аўсом, і ад іх валіла пара. Ойн з Глойнам захацелі запаліць вогнішча, каб прасушыць вопратку, але Гэндальф і чуць пра гэта не жадаў. Так што давялося разаслаць рэчы на падлозе і дастаць сухое адзенне з багажу. Потым яны разаслалі коўдры, уладкаваліся ўтульней, дасталі люлькі і пачалі сабе выдзімаць дымныя кольцы, якія Гэндальф рабіў рознакаляровымі і прымушаў дзеля забавы скакаць пад столлю. Нашы падарожнікі размаўлялі і спрачаліся, хутка забы-ліся на навальніцу і распавядалі адзін адному, што зробяць са сваёй часткай скарбаў (зразумела, калі здабудуць іх — што зараз не здавалася такім ужо немагчымым), і адзін за адным пазасыналі. Вось так, апошні раз яны скарысталі свае люлькі, скрыні, пакункі, інструменты, сваіх поні ды іншае, узятае з сабою.
Сталася гэтай ноччу, што не дарма ўзялі яны з сабою малень-кага Більба. Чамусьці доўгі час ён не мог заснуць, і калі, нарэшце, здолеў, убачыў вельмі непрыемныя сны. Прысніў ён, што шчыліна ў задняй сцяне пячоры робіцца ўсё большай і большай, адчыняецца ўсё шырэй і шырэй. Ён вельмі напалохаўся, але ж не мог закрычаць ці варухнуцца — проста ляжаў ды глядзеў. Потым ён прысніў, што паддога апускаецца, і ён пачынае слізгаць, а потым падае — уніз, уніз, невядома куды, у цемру.
Тут ён прачнуўся, і да надзвычайнай жудасці сваёй убачыў, што сон адбываецца на яве. У задняй сцяне пячоры адчынілася шчыліна, і ўжо зрабілася шырокім праходам. Більбаякраз убачыў, што хвост апошняга поні знікае там. Зразумела, Більба закрычаў на ўсю хобітаву моц, а крычаць хобіты могуць, нягледзячы на іх памеры, на здзіўленне гучна.
Вы б, напэўна, «гоп» ці «хоп» сказаць не паспелі, як з праходу выскачылі гобліны, здаравенныя гобліны, мярзотныя з выгляду гобліны, шмат гоблінаў. Самае меншае, па шасцёра на кожнага гнома і нават два на Більба. Не паспелі б вы сказаць «ага!» ці «што?», як усіх ужо падхапілі і панеслі ў шчыліну. Усіх, ды не Гэндальфа. Більбавы лямант саслужыў яму добрую службу. Прачнуўся Гэндальф вокамгненна, і калі гобліны кінуліся яго схапіць — бум!! Жудасна бліснула маланка ў пячоры, пачуўся пах, быццам ад пораху, і некалькі гоблінаў упалі мёртвыя.
Шчыліна з ляскам зачынілася, і Більба з гномамі апынуліся, на жаль, па іншы яе бок. А дзе ж Гэндальф? Пра тое ні яны, ні гобліны не мелі ніякага ўяўлення, а гобліны і не сталі даведвацца. Яны падхапілі гномаў і Більба ды хутка пацягнулі ў глыбіню. У глыбіню, у цемру, у самую сярэдзіну гары, дзе толькі гобліны і могуць жыць. Паўсюль разыходзіліся тунелі, шчыліны і праходы, але гобліны ведалі шлях, як вы ведаеце шлях да бліжэйшай пошты. Тунель ішоў усё ніжэй, рабілася надзвычай душна. Гобліны, істоты на рэдкасць хамаватыя, шчыпалі палонных неміласэрна, хіхікалі ды рагаталі сваімі грубымі, як неабчасанае каменне, галасамі. Більба адчуваў сябе нават ці не менш утульна, чым у той час, калі троль падхапіў яго за пяткі. 3 якім жа сумам ён думаў пра сваю нару! I не ў апошні раз…
Наперадзе завіднеўся праменьчык чырванаватага святла. Гобліны пачалі спяваць ці рыпець у такт ляпанню сваіх пляска-тых ступней па падлозе ды штурхаць палонных.
Гоп, топ! Пугай — хлоп!
Гець, хваць! Біць, штурхаць!
Шлях шырэй дзеля гасцей!
Ха! Хутчэй, хлапец!
Бух, бах! Хрэсь, трах!
Клешчы, шыла! Молат, біла!
Пад зямлёю куй, катуй!
Гэй! Хутчэй, хлапец!
Плясь, свісь! Хутка — брысь!
Бі, лупцуй! Лямантуй!
Вохкай, войкай ды працуй
У скляпеннях, дзе тапочам,
П'ем, спяваем ды рагочам,
Паспяшай! Да нас, хлапец!