Хобіт, або вандроўка туды і назад

Ну, па праўдзе кажучы, Гэндальф быў не супраць распавесці зноў пра сваю вынаходлівасць ды майстэрства, таму сказаў, што ён з Элрандам добра ведалі пра злых гоблінаў у гэтай частцы гор. Але звычайна галоўная брама выходзіла на іншы перавал, лягчэйшы для падарожжа, так што злыдні часцяком захоплівалі вандроўнікаў, якія спыняліся на ноч пры браме. Відавочна, тым шляхам хадзіць перасталі, і таму зусім нядаўна гобліны прабілі новую браму каля перавала, на які скіравалася кампанія — дагэтуль шлях быў бяспечны.
— Трэба будзе знайсці больш ці менш добрасумленнага велікана, каб заткнуць гэтую іх новую дзірку, — сказаў Гэндальф, — а тое хутка праз горы ўвогуле не перабярэшся.
Як толькі Гэндальф пачуў Більбаў лямант, ён зразумеў, што здарылася. Асляпіўшы гоблінаў бліскавіцай ды забіўшы некаторых, ён праслізнуў у браму, пакуль яна яшчэ не паспела зачыніцца, а потым следам за папоннымі ды паганятымі дабраўся да краю вялікай залі, дзе сеў цішком і паспрабаваў што-кольвечы з магіі, якую толькі атрымалася зрабіць у паўцемры.
— Надта рызыкоўная справа, — сказаў ён, — адна памылка, і…
Але ж, зразумела, Гэндальф адмыслова вывучаў розныя хітрыкі й чары з агнём ды іскрамі (нават хобіт не забыўся на цудоўныя феерверкі на святкаванні сярэдзіны лета ў Старога Хвата, калі вы памятаеце). Усё астатняе — акрамя таго, што Гэн-дальф ведаў пра заднія дзверы, якія гоблшы называлі ніжняй брамай, дзе Більба страціў гузікі, — вы чулі. Пра гэтыя дзверы ведаў кожны вандроўнік праз горы, але ж весці кампанію ў правільным напрамку па тунелях у цемры, адбіваючыся ад гоблінаў, нават чараўніку каштавала шмат.
— Браму гэтую яны зрабілі даўным-даўно, — сказаў ён, — каб збегчы ў выпадку непрыемнасцяў, ды для начнога разбою ў нізавых землях. Яны і цяпер вылазяць па начах ды чыняць вялікую шкоду. Ніхто яшчэ не здолеў гэтую дзірку заткнуць, а пасля сённяшняга выпадку яе будуць пільнаваць яшчэ лепш.
Ён засмяяўся.
I астатнія засмяяліся. Хоць і страцілі шмат чаго, аднак Вярхоўнага Гобліна забілі (і шмат іншых разам з ім) ды ўцяклі цэлыя, жывыя і здаровыя. А што яшчэ трэба?
Але чараўнік хутка вярнуў іх да розуму.
— Рушыць трэба зараз жа. Мы ўжо крыху адпачылі, — сказаў ён. — Як ноч надыдзе, яны выбегуць сотнямі, а цені ўжо падаўжаюцца. Гобліны здольныя чуць наш пах на слядах шмат гадзін пасля таго, як мы тыя сляды пакінем. Да цемры нам неабходна быць на шмат міляў адсюль! Месяц будзе злёгку бачны, і гэта добра. Не тое, каб ім месяц перашкаджаў, але нам будзе хоць крыху святла, каб рушыць.
— Так, так! — адказаў ён нанасіупнышэрагхобітавыхпытанняў. — Ты страціў пачуццё часу ў гоблінскіх тунелях. Сёння чацвер, а захапілі нас у ноч з панядзелка на аўторак. Мы прайшлі мілі праз самае сэрца гор і апынуліся з іншага боку — зрэзалі, як той казаў. Але ж мы цяпер даволі далёка на шўнач ад месца, куды нас вывеў бы шлях, і наперадзе цяжкія для падарожжа мясціны. Ды мы яшчэ, зрэшты, і не спусціліся з гор. Так што — пойдзем!
«Ну і галодны ж я!» — прастагнаў Більба, які знянацку і вельмі моцна адчуў, што апошні сняданак быў у яго амаль два дні таму. Жахлівая рэч для хобіта! Узбуджэнне скончылася, у страўніку адчувалася безнадзейная пустэча і ногі трэсліся.
— Нічым дапамагчы не магу, — сказаў Гэндальф, — калі ты, вядома, не жадаеш вярнуцца да гоблінаў ды ласкава спытаць, ці не аддадуць яны твайго поні й багаж.
— Ужо не, дзякуй вялікі! — адказаў Більба.
— Што ж, тады зацягні як мацней папругу ды працуй — а тое сам станеш вячэрай, замест таго, каб павячэраць. А гэта трохі горш за поўную адсутнасць ежы.
Дарогай Більба толькі і зыркаў па баках, ці не трапіцца што-кольвечы прыдатнае для ежы. Але чарніцы толькі пачалі цвісці, і арэхаў яшчэ не было, не было нават ягадаў гоогу. Ён пажаваў крыху шчаўя, глынуў вады з маленькай горнай рачулкі, якая перасякала сцежку, падхапіў на беразе тры сунічкі — як жа гэтага мала!
А ісці давялося далей і далей. Ледзьве прыкметная сцяжынка ўвогуле знікла. Пайшлі кусты, доўгая трава паміж камянёў, потьш пляцоўкі абшчыпанай дзярніны. Чабор, шалфей з маяранам ды жоўтыя горныя ружы зніклі, і кампанія апынулася на версе крутога шырокага схілу, пасыпанага камянямі — рэшткі апоўзня. Калі пачалі спускацца, з-пад ног пакаціліся каменьчыкі ды смецце, большыя кавалкі камянёў пападалі, бразгаючы, ніжэй, спіхнулі ды падштурхнулі ніжнія камяні, потым заварушыліся патурбаваныя валуны ды панесліся ўніз, грукочучы ды з пылам і бразганнем адскокваючы ад самых вялізных камянёў. Хуткаўвесь схіл і над імі, і пад імі, здавалася, пачаў рушыць, ехаць, слізгаць, падаць. Кампанія сабралася ў цесны натоўп і разам ехала ўніз, пераскокваючы туды і сюды сярод страшэннага хаосу камень-чыкаў, камянёў ды валуноў, што сыходзіліся і разляталіся, скакалі, танчылі, слізгалі й грукаталі.
Выратавалі кампанію дрэвы. Сябры даслізгалі разам з камянямі да самага сасновага ўзлеску, што караскаўся па схіле ад цёмнага густога лесу ў даліне. Некаторыя ўхапіліся за ствалы дрэваў ды пазаскоквалі на ніжнія галіны, некаторыя (як маленькі хобіт, напрыклад) схаваліся за дрэва ад шаленства камянёў. Хутка небяспека скончылася, апоўзень спыніўся, і толькі слабыя водгукі грукату ды храску можна было пачуць ад найвялікшых патурбаваных апоўзнем вапуноў, якія скакалі й ламіліся праз сосны ды буралом далёка ўнізе.
— Добра! Гэта нас злёгку прыспешыла, — сказаў Гэндальф, — і нават гоблінам будзе крышачку цяжэй нас вынюхаць.
— Менавіта так, — прабурчэў Бафур, — але ім будзе зусім няцяжка шпурляць камяні нам на галовы.
I гномы, і Більба адчувалі сябе менш чым задаволенымі і мацалі пабітыя да выцятыя ногі.
— Глупства! Мы зараз адыдзем ад апоўзню і зробім гота як мага хутчэй! Зірніце на сонца!
Сонца ўжо схавалася за гарамі. Вакол гусцелі цені, хоць далёка за дрэвамі, праз чорныя кароны нізавога лесу, на загорных раўнінах бачыліся апошнія водбліскі вечаровага сонца. Гномы ды хобіт з чараўніком пакульгалі, як толькі здолелі, уніз па пало-гім схіле, зарослым сасновым лесам. Ішлі, паціху забіраючы на поўдзень. Час ад часу даводзілася прадзірацца праз купы бадзяку, які добра ўздымаўся над хобітавай галавой, а часам спакойна рушылі па засыпанай ігліцай роўнай зямлі. Змрок у лесе рабіўся ўсё гусцейшы, і цішыня глыбейшая. Нават вецер з мора не залятаў сюды, каб пакалыхаць галінкі.
— Што? Мы павінны ісці далей? — спытаў Більба, калі зра-білася так цёмна, што бачыць можна было толькі канец Торынавай барады, які хістаўся побач, а чуць толькі дыханне гномаў, надта гучнае ў лясной цішыні. — Я ўсе пальцы на нагах пазбіваў ды па-шкодзіў, ног пад сабой не чую, і пуза гайдаецца быццам пусты мех.
— Яшчэ крыху, — сказаў Гэндальф.
«Крыху» падалося цэлай вечнасцю, але нарэшце вандроўнікі трапілі на адкрытае месца, дзе дрэвы не раслі. Месяц ззяў і добра асвятляў паляну. Неяк адразу стала зразумела, што месца гэта не надта прыемнае, хоць нічога недарэчнага ці агіднага і бачна не было.
Знянацку пачулася аднекуль знізу скавытанне, доўгае, жудаснае — аж да мурашак па спіне. У адказ прагучала другое, правей і значна бліжэй, і іншае з левага боку, зусім недалёка. Ваўкі выюць на месяц, збіраючыся разам!
Ваўкі паблізу нары спадара Торбінса не жылі, але гук ён ведаў добра. Апісанне часцяком сустракалася ў кніжках. Адзін з яго старэйшых сваякоў (з хватаўскага боку), які быў вялікім пада-рожнікам, звычайна палохаў Більба, удала імітуючы ваўчынае выццё. Пачуць такое ўначы ў лесе, пад ззяннем месяца, было для Більба занадта. Ад ваўкоў і чароўныя кольцы не ўратуюць — асабліва ад зласлівых зграй, якія жылі ў цені заселеных гоблінамі гор на краі Дзіказем'я, на мяжы з невядомым. Такія ваўкі нюх маюць лепшы, чым гобліны. I каб злавіць каго, бачыць ім зусім не абавязкова!
— Што ж нам рабіць, што рабіць?! — закрычаў Більба. — Ад гоблінаў уцяклі, каб нас ваўкі знайшлі! — вось што ён дадаў, і гэта зрабілася прымаўкай, хаця сёння ў такіх няўтульных абставінах мы кажам «з агню ды ў полымя».
— Хутканадрэвы! — загадаўГэндальф,іўсепамчалісядадрэваў на краі паляны, шукаючы ствалы з нізкімі галінамі, ці дастаткова тонкія, каб узлезці. Няцяжка ўявіць сабе, што патрэбнае яны знайшлі хутка, і ўзлезлі так высока, як толькі дазвалялі галінкі. Вы б пасмяяліся (з бяспечнай адлегаасці, зразумеяа), пабачыўшы, як гаомы паселі на дрэвах, ж вецер матляе іх бароды быццам старым дзядкам з нейкай дурасці стукнула ў галаву пагуляць у хлапчуюў. Філі і Кілі, бы каляд-ныя лялькі, ускараскаліся на вяршыню веяізарнай лістоўніцы. Доры, Норы, Оры, Ойн і Глойн уіульна прымасціліся на вялізнай сасне з сукамі, якія раўнютка вытьфкаліся кругам, нібы пруткі ў юле. Біфур, Бафур, Бамбур і Торын узлезлі на іншую хваінку. Двалін і Балін ускараскаліся на тонкую, гонкую і рэдкую елку і спрабавалі знайці месца, дзе ўсесціся, каля самай вяршыні. Гэндальф, які быў значна вышэйшы за астатніх, і дрэва знайшоў, на яюе іншыя ўзлезці не здолелі. Выбраў ён агромністую сасну, якая стаяла на самым краі паляны, і добра схаваўся сярод галінак — толькі вочы блішчэлі ў месяцовым святпе, калі ён высоўваўся агаедзецца.