Замалёўкi (на белорусском языке)
З любоўю i цеплынёй думаю пра тату, якi жыў i пайшоў з жыцця як сапраўдны, высакародны мужчына...
Калi надыходзiць ноч, галасы i падзеi мiнулага абступаюць мяне асаблiва шчыльна, праяўляюцца з настойлiвай сiлай i вастрынёй, захапляюць мяне i, часцяком, не адпускаюць да ранiцы.
Можна многа ўсяго пералiчваць, без чаго жыццё страцiла б сэнс, але на гэта не хопiць паперы, ды i самога жыцця.
Закрану толькi адну падзею, якая прынесла радасць усiм, хто мае да яе дачыненне, але ў маёй душы яна выклiкала шчымлiвы боль.
Падзея гэта надзвычай ардынарная, звычайная для сённяшняга дня. Ну, падумаеш, паклалi праз вёску асфальт, нi табе пылу, нi табе гразi - адна выгода ды "культура" пад самымi вокнамi.
Але мая думка - iншая. Вёска страцiла сваю глыбiнную самабытнасць. Зруйнавалi, закапалi i, нарэшце, замуравалi мёртвай скарынкай тое месца, тую "рачулку", якой карысталiся дзесяцiгоддзi, а мо i стагоддзi нашыя продкi.
Сёння мне немагчыма ўявiць сваю маму, свайго тату, маiх суседзяў Дзям'яна, Юрку, Тодара, Габрэля i iншых - на гэтай, такой няўтульнай i "чужой" вулiцы. У маёй жа роднай Карпiлаўцы жыў, а значыцца, i хадзiў па вулiцы знакамiты пiсьменнiк Антон Iванавiч Лявiцкi (Ядвiгiн Ш.). Тут, у свой час, былi Я. Купала, М. Багдановiч, У. Галубок, З. Верас, Я. Лёсiк, П. Бадунова i iншыя значныя для гiсторыi Беларусi асобы - цэлае суквецце талентаў...
Я i сам, амаль паўвека, прабегаў, прахадзiў, прашпацыраваў па гэтай святой зямлiцы, яна давала мне сiлы i ўпэўненасць, я адчуваў яе жывы подых. Я мог ступiць крок па той першароднай вясковай вулiцы, прыпынiцца i расказваць пра многiя падзеi, сустрэчы, размовы, якiя адбылiся менавiта на гэтым месцы. Зноў ступiць крок - i зноў расказваць...
Вулiца - гэта своеасаблiвы летапiс, гiсторыя вёскi, яе былых i сучасных жыхароў i падзей.
Сёння я з тужлiвым жалем i пякучым болем iду па роднай вёсцы, а памiж мной i пяшчотнай зямлёй-святыняй ляжыць абыякавая да ўсяго скарынка асфальту.
Мне холадна, няўтульна на iм, быццам асфальт паклалi на маiм сэрцы...
ПАЙСЦI "НА СЯЛО"
Цi ведаеце вы, што азначалi ў вёсцы зусiм нядаўна - нейкiх трыццаць сорак гадоў назад такiя словы, як "пайсцi на сяло"? Баюся пачуць адказ...
Сёння гэтыя словы амаль пакiнулi нашыя вёскi - ад гэтага балюча, шчымлiва, непапраўна тужлiва i горка.
Мы згубiлi, магчыма, апошнi вугельчык таго агню, ля якога маглi грэцца ўсе разам - адзiн аднаму неабходныя, патрэбныя, годныя. Што такое трыццаць гадоў?!. А што ж будзе, скажам, праз трыста?!.
Дык вось - кiдаеш гной цi варочаеш сена, адным словам - працуеш, i мiж справай пытаешся ў Юркi, Федзi цi Зосi:
- Да каго сёння пойдзем на сяло?
- Як да каго? - пытаюцца ў адказ. - Мы ж заўчора былi ў Лявона, учора - у Тодара. Сёння пойдзем да Дзям'яна!
Да Дзям'яна дык да Дзям'яна!
Вечарам абтрасешся ад пылу, абмыешся ад гною, вып'еш сырадою i - на сяло!
Дык што ж такое - пайсцi на сяло? Гэта свята! Урачыстасць! Гэта прыгажосць чалавечых адносiнаў, падараваная нам нашымi продкамi!
Памытыя i падсiлкаваныя, мы збiралiся па чарзе кожны вечар у нейчай хаце. Збiралiся дзеля таго, каб выказаць нявыказанае, каб ахвяраваць прысутным выспелае ў душы светлае пачуццё, каб лёгкiм жартам падтрымаць, разварушыць змардаванага працай аднавяскоўца...
А што было тады, калi трапляла ў вёску незнаёмая кнiга? Чыталi яе па чарзе ўслых, зачытвалiся, заслухоўвалiся. Пiсьменнiк быў для нас Богам, правiдцам, быў выратавальнiкам. Лiтаратурнае слова было той патаемнай крынiцай, з якой мы, малапiсьменныя, пiлi i не маглi напiцца. Дзякуй вам, творцы слова, напоўненага сэнсам. Я i сёння схiляюся перад вамi за тое, што разам з вамi, дзякуючы вам, рос, выхоўваўся, прыкладаў намаганнi, каб чалавекам звацца...
Дык што ж такое - пайсцi на сяло? Гэта - падтрымка адзiн аднаго, гэта адчуванне неабходнасцi адзiн аднаму, гэта - адказнасць адзiн перад адным...
Дзякуй Богу, што сёння ў маёй роднай Карпiлаўцы душа можа глынуць глыточак мiнулага - i я iду "на сяло" да Лявона i Галi Васiлевiчаў.
ЯГО ВЯЛIКАСЦЬ САЛА
Я, шчыра кажучы, не ведаю анiводнай краiны ў свеце, дзе сала лiчылася б асноўнай ежай. Свiней i там вырошчваюць, мяса ў розным выглядзе ўжываюць, ды i сала, напэўна, дадаюць пакрысе ў розную страву, але каб "жыўём"? - адно сала? - такога не бачыў i не чуў.
Наша вёска, можна сказаць, на сале едзе i салам паганяе. Чаму так? Ад беднасцi - i другога адказу быць не можа.
Думаеце, наш бяззубы вясковец не з'еў бы розную рыбу цi тое ж мяса, але кожны дзень свежае ды замудрагелiста прыгатаванае, цi ўсялякiя стравы з птушкi, цi зiмой свежанькую клубнiцу? З'еў бы i парэпаныя пальцы абсмактаў. Але беларускаму селянiну наканавана сала з году ў год - кожны дзень. Стоп! Тут я трохi прыхлусiў. О, каб у вёсцы ды на стале кожны дзень сала! Тут свае сальныя "цыклы".
Той, хто пра вёску не "вухам чуў", а жыў у ёй, ведае, што дачакацца свежыны - гэта вялiкае свята. Гэта - канец вымушанаму посту. У гэты дзень стол трашчыць ад падсмажанага сала, скабкаў, пячонкi. Многа выпiваецца i з'ядаецца за такiм сталом. Гаспадыня - узрушаная, шчаслiвая, не трэба ламаць галаву, чым затаўчы капусту цi кашу. Гаспадар задаволены - не пужае цяжкая праца, калi повен жывот трываласцi i смаку. Адным словам, гаспадары ад'ядаюцца, дзецi цягнуць поўныя сумкi з бацькоўскай хаты.
Першы парсюк колецца звычайна перад Новым годам, калi ўсталёўваюцца халады. Гэты парсюк хутка iдзе ў расход, бо праз якi месяц-два сваёй чаргi чакае другi, асноўны. Вось ужо сала другога парсюка плануюць на доўгую перспектыву, па сутнасцi - да наступнай, пераднавагодняй свежыны. Але галоўную ролю сала павiнна сыграць у час касьбы, бо галодны мужчына - не работнiк, а трэба ж на зiму пуньку сенам шчыльна напхнуць. Кажуць жа - па малаку ног не павалаку...
Як правiла, калi заканчваецца сенакос - канчаецца i сала i iншыя мясныя запасы, бо моцна дае "пад дыхала" сенакосу Вялiкдзень. У гэтае свята не шкадуюць нiчога - нi каўбасак, нi паляндвiчкi, нi кумпячка. Вось з канца лета чалавек вымушаны пасцiцца да канца года...
Трэба сказаць яшчэ пра адну акалiчнасць. Каб сала захавалася да сенакосу i не псавалася летам, яго трэба добра ўсалiць, а тут, як вядома, хаваецца вялiкая небяспека здароўю, бо спечаную скварчыну летам немагчыма ўзяць у рот адна горкая соль, ды i пах ад такога пераляжалага сала не вельмi прыемны. Крыўдна прызнацца, але нiводны чалавек з так званага "цывiлiзаванага" свету i не падумае ўзяць у рот яго, а мы кожны дзень - усё жыццё ўжываем сала, сала, сала.