Чорт (на белорусском языке)
- Божачкi Iсусе, цi можна так? Я паляцела да плябана.
I яна так хутка памкнула да плябанii, што дзецi, якiя гулялi на плошчы, адразу зразумелi - хтосьцi памiрае.
Неўзабаве паказаўся святар у белым стыхары, наперадзе ў яго iшоў хлопчык-харыст i званiў у званок, каб абвясцiць, што яшчэ адна душа заручаецца з Богам у гэтай гарачай цiхай вёсцы. Мужчыны, занятыя працай, здалёк здымалi шырокiя брылi i не краталiся, аж пакуль белая вопратка не знiкала за хатай; вязальнiцы снапоў разгiналi спiны i жагналiся; перапалоханыя чорныя куры, куляючыся на лапках, уцякалi ўздоўж равоў i хавалiся ў добра iм вядомых дзiрках; кураня, навязанае шнурком за нагу, вар'яцела ад выгляду стыхара i з цiўканнем бегала кругамi. Хлопчык у чырвонай споднi спяшаўся, святар, схiлiўшы набок галаву з квадратным капялюшыкам, з цiхiмi малiтвамi ступаў следам; Рапэ, пераламаная напалам, як бы збiралася ўкленчыць на хаду i, склаўшы рукi перад сабой, як на iмшы, клыпала ззаду.
Анарэ здалёк заўважыў iх i спытаўся:
- Да каго гэта наш плябан?
Кемлiвы парабак адказаў:
- Да каго? Iдзе запрашаць Бога да тваёй мацi!
Мужык не здзiвiўся:
- Добра, добра, хай iдзе!
I зноў узяўся за работу.
Матухна Бантан паспавядалася, атрымала дараванне i прычасцiлася. Святар пайшоў, жанчыны засталiся адны ў спякотным пакоi.
Дзень канчаўся; свежы вецер дыхаў прахалодай, ад яго павеваў гойдаўся папяровы абраз, прыколаты дзвюма шпiлькамi да сцяны; фiранкi на акне, калiсьцi белыя, а цяпер палiнялыя i заседжаныя мухамi, трапяталiся, матлялiся, рвалiся ў паветра, iмкнулiся паляцець гэтаксама, як i душа старой.
Анарэ вярнуўся ў прыцемках. У ложку ён заўважыў яшчэ жывую мацi i спытаўся:
- Як маешся?
Ён i раней так казаў, калi той нездаровiлася.
Адаслаў Рапэ, загадаўшы:
- Заўтра а пятай, не спазнiцеся.
Тая паўтарыла:
- Заўтра, а пятай.
I праўда, яна прыйшла досвiткам. Перад працай у полi Анарэ сiлкаваўся звараным iм самiм крупнiкам.
Наймiчка спыталася:
- Ну, памерла ваша мацi?
Ён хiтра ўсмiхнуўся аднымi вачыма i адказаў:
- Ёй нават палепшала.
I пайшоў з хаты.
Занепакоеная Рапэ падышла да старой, якая ляжала ў нязменнай позе - з расплюшчанымi вачыма, сцiскаючы рукамi коўдру, абыякава церпячы пакуты.
Кабета зразумела, што так можа цягнуцца два, тры днi, цi нават тыдзень, i яе хцiвае сэрца сцiснулася ад страху, а ў душы ўсхадзiўся гнеў на хiтруна, якi пасмяяўся з яе, i на старую, што не памiрае.
Тым не менш яна ўзялася за работу i чакала, не адводзячы вачэй ад зморшчанага твару цёткi Бантан.
Анарэ вярнуўся абедаць, здавалася, ён задаволены, ледзь не вясёлы. Неўзабаве ён зноў пайшоў. Што i казаць, яго ўраджай не прападзе.
Рапэ цiха шалела ад злосцi; цяпер кожная хвiлiна здавалася ёй крадзеным часам, крадзеным грошам. Ёй хацелася, ёй карцела ўпiцца ў горла гэтай старой руiне, гэтай учэпiстай бабе, гэтай упартай калодзе i, пакрысе сцiскаючы яго, спынiць кароткiя ўздыхi, што крадуць яе час i яе грошы.
Але зрабiць так было небяспечна, i iншая думка прыйшла ёй у галаву. Яна стала каля ложка:
- Вы яшчэ не бачылi д'ябла?
Матухна Бантан прашаптала: "Не".
Тут кабета пачала расказваць розныя страхi, каб збiць з розуму хворую.
За некалькi хвiлiн да смерцi, казала яна, чорт з'яўляецца кожнаму. У руцэ ў яго мятла, на галаве чыгунок, i крычыць як рэзаны. Калi бачыш яго, жыць застаецца iмгненне. I яна пералiчыла ўсiх, каму сёлета паказаўся чорт: Жазэфэн Луазэль, Эўлалi Рацье, Сафi Паданнё, Серафiна Грап'е.
Нарэшце матухна Бантан захвалявалася, заварушылася, засоўгала рукамi i паспрабавала павярнуць галаву, каб зазiрнуць у цёмныя куткi ў хацiне.
Раптам Рапэ знiкла за бiлам ложка. Яна выцягнула з шафы нейкi сувой, укруцiлася ў яго; начапiла на галаву чыгун з крывымi ножкамi, падобнымi на рогi; у правую руку ўзяла дзяркач, у левую - бляшанае вядро i знянацку падкiнула яго ўгору, каб яно з ляскатам бразнулася на падлогу.
Вядро нарабiла страшэннага грукату. Наймiчка ўскочыла на крэсла, адхiнула шырму, што закрывала ложак, i, як вятрак, закруцiла рукамi, заскавытала i завiшчала ў чыгун на галаве, замахала на старую дзеркачом, быццам той чорт у тэатры марыянетак.
Напалоханая, ашалелая, старая зрабiла нечалавечае намаганне, каб устаць i ўцячы; яна аж да пояса высунулася з-пад коўдры... i з цяжкiм апошнiм уздыхам адкiнулася на падушку. Усё было скончана.
А Рапэ пачала няспешна прыбiрацца: дзяркач кiнула ў кут, сувой запхнула ў шафу, чыгун паставiла на печ, вядро на палiцу, а крэсла каля сцяны. Пасля прафесiйнымi рухамi закрыла вылупленыя вочы нябожчыцы, паставiла на ложак талерку i налiла ў яе свянцонай вады, памачыла самшытавую галiнку, што вiсела на цвiку над камодай, укленчыла i пачала казаць шчырыя пацеры, якiя ведала на памяць.
I калi надвячоркам прыйшоў Анарэ i заспеў яе на каленях, ён хуценька падлiчыў, што страцiў дваццаць су, бо яна даглядала толькi тры днi i адну ноч, што каштавала пяць, а не шэсць франкаў, якiя ён мусiў заплацiць.