Хобіт, або вандроўка туды і назад

Праз нейкі час Більба страціў цярплівасць.
— Ну і як? — спытаў ён. — Адказ — не чайнік, каб пыхкаць ды плявацца. А то і зблытаць магчыма, слухаючы, якія ты гукі выдаеш.
— Шанец, шанец, няхай іссстота дассць нам шшанец, так, мая каштоўнассць, а?
— Так, — сказаў Більба, даўшы даволі доўгі шанец. — Ну і што адкажаш?
Аднак Глыкс раптам прыгадаў, як даўным-даўно абкрадаў птушыныя гнёзды і, седзячы на беразе ракі пад дрэвам, вучыў сваю бабульку высмоктваць яйкі.
— Яйкісс! — прашыпеў ён. А потым спытаў:
Не дыхае — але жыве,
Не хоча піць — заўсёды п'е,
Халодная, заўжды маўчыць,
Хоць у кальчузе — не звініць.
У сваю чаргу, ён лічыў арэшак надзвычай лёгкім — сам увесь час толькі пра тое і думаў. Але ж нічога лепшага ў галаву пакуль не прыходзіла — надта ўжо збянтэжыла пытанне пра яйкі. Ды вось для Більба заданне апынулася складаным. 3 вадою ён меркаваў за лепшае ніякіх справаў не мець, калі толькі магчыма. Уяўляю сабе, вы ўжо даўно здагадаліся, ці лёгка здагадаецеся, бо седзіце ва ўтульнай хаце і ніхто не пагражае вас з'есці і з тропу не збівае. Більба сеў, кашлянуў раз-пораз — адказ, вядома, не знайшоўся.
Праз некаторы час Глыкс аж зашыпеў сам сабе ад зада-вальнення: «А ці добранькі ён, мая кашштоўнассць, ці добранькі? Ці ссакавіты? Ці можна яго косстачкі хру-хрум?» — і прагнымі галоднымі вачыма пяліўся на хобіта з цемры.
— Момант, калі ласка, момант, — сказаў дрыжачы хобіт. — Я ж табе доўгі даў шанец.
— Няхай ісстота пасспяшшаецца, пасспяшшаецца, — сказаў Глыкс, пачаўшы вылазіць з чоўна на бераг, каб падабрацца да Більба. Аднак, калі ён апусціў доўгую, павучыную тонкую нагу ў ваду, адтуль выскачыла перапалоханая рыбіна і шлёпнулася на Більбавы пяткі.
— Ф-фу, — сказаў той, — якая халодная ды ліпкая!
I адразу ж здагадаўся і закрычаў: «Рыба, рыба, гэта рыба!»
Расчараваўся Глыкс страшэнна, але ж Більба задаў яшчэ адну загадку так хутка, як толькі здолеў, і давялося Глыксу зноў залазіць у човен і думаць.
Бязногая — на аднаногім,
Дзвюхногі побач на трохногім,
На чатырох прыбегла тут,
I рэшткі — хваць! Ды ў кут!
Не той час выбраў Більба для такой загадкі, спяшаючыся. Іншы раз папацеў бы Глыкс, уцямляючы. А зараз, пасля гаворкі пра рыбу, «бязногая» адгадалася няцяжка, а потым усё было проста. «Рыба на стале, чалавек на крэсліцы побач, а котка косткі схапіла», — вось, зразумела, адказ, і Глыкс хутка яго распавёў. Потым ён добра падумаў, каб знайсці што-небудзь складанае і жудаснае. I вось што знайшоў:
Знішчае ўсё, знішчае ўсіх,
Зжарэ вялікіх і малых,
Звяроў і птушак, кветкі, дрэвы,
Тугу і радасць, плач і спевы,
Зжарэ дамы, зжарэ агні,
I ў пыл змалоціць камяні.
Небарака Більба сядзеў ды ўзгадваў імёны жахлівых гігантаў ды іншых пачвараў з казак ды паданняў, але ніводзін з іх на такія зверства здольны пэўна не быў. Здавалася, што адказ зусім не такі, што не там патрэбна яго шукаць, што хобіт павінен яго ведаць, але прымусіць сябе думаць Більба ніяк не мог. Ён спалохаўся, а гэта для думак дрэнна. Глыкс пачаў вылазіць з чоўна. Вылез, стаў у ваду і папляскаў да берага, гледзячы на хобіта так, што сэрца ў таго ледзь у пяткі не правальвалася, а язык да неба прысох. Хобіт захацеў крыкнуць: «Дай мне больш часу! Дай мне час!» Але адзінае, што ў яго вырвалася, быў раптоўны енк:
— Час! Час!
Більба пашанцавала. Уратавала яго ўдача, таму што гэта і быў адказ.
Яшчэ раз спасцігла Глыкса расчараванне, і зараз ён сапраўды раззлаваўся й стаміўся ад гульні. I надта прагаладаўся. Ён нават да чоўна не вяртаўся, а сеў побач з Більба ў цемры. Хобіт ад таго зручней сябе не адчуў, а думкі пачалі блытацца яшчэ горш.
— Ісстота павінна ззагадаць ззагадку, мая кашштоўнассць, так-с, так-с, так-сс. Яшчэ толькі ззагадачку, так-с, так-сс, — сказаў Глыкс.
Аднак Більба проста не мог нічога прыдумаць, седзячы побач з халоднай, мокрай, мярзотнай пачварай. Да таго ж Глыкс па-ціхеньку мацаў яго ў цемры, дакранаўся агіднымі пальцамі. Хобіт і патыліцу шкроб, і шчыпаў сябе, ды прыдумаць нічога так і не здолеў.
— Няхай ззагадае! Няхай ззагадае! — сказаў Глыкс.
Більба шлёпаў сябе і хлопаў сябе, мацаў цаўё мяча і нават шнарыў вольнаю рукой па кішэнях. Там ён знайшоў пярсцёнак, які падабраў у тунелі, дый забыўся на яго.
— Што ж такое ў маёй кішэні? — выгукнуў ён уголас. Сказаў сам сабе, але Глыкс падумаў, што гэта загадка, і адразу раз'юшыўся.
— Нячэссна, нячэссна! — прашыпеў ён. — Нячэссна, мая каштоўнассць, спытаць нас, што ісстота трымае ў ссваіх бруд-ненькіх кішшэнькахх!
Більба, убачыўшы, што здарылася, не знайшоў нічога лепшага, як уцямна і ўголас паўтарыць: «Што ж такое ў маёй кішэні?»
— С-с-с-с, — прашыпеў Глыкс, — мы павінны мець тры сспробы, так-с, мая каштоўнас-сць, тры сспробы.
— Вельмі добра! Адказвай! — сказаў Більба.
— Ручкі-с! — сказаў Глыкс.
— Няпраўда, — сказаў Більба, які, на шчасце, паспеў вы-цягнуць руку з кішэні. — Адказвай зноў!
— С-с-с-с, — сказаў Глыкс, надзвычайна ўзрушаны. Ён падумаў пра ўсе тыя рэчы, якія трымаў у кішэнях: рыбныя косткі, мокрыя ракавінкі, кавалачак кажанава крыла, востры каменьчык — зубы вастрыць, іншы бруд ды смецце. Ён паспрабаваў уявіць, што іншыя носяць у кішэнях.
— Нож, — сказаў ён у рэшце рэшт.
— Няпраўда! — сказаў Більба, які ўжо паспеў згубіць свой сцізорык у падарожжы. — Апошняя спроба!
Цяпер Глыкс апынуўся ў значна горшым становішчы, чым калі Більба спытаў яго пра яйкі. Ён шыпеў і пляваўся, і хістаўся ўзад і ўперад, і пляскаў нагамі па падлозе, і круціўся, і курчыўся і ўсё не адважваўся паспрабаваць апошні раз.
— Давай, кажы, — запатрабаваў Більба. — Я чакаю!
Ён пастараўся, каб голас яго гучаў бадзёра і дзёрзка, бо ўпэўненасці наконт канца гульні не меў ншкай, не важна, зда-гадаўся б Глыкс ці не.
— Усё! Час надышоў! — сказаў ён.
— Шнурок альбо нічога! — завішчэў Глыкс — не зусім чэсна, вядома, — адразу два розныя адказы.
— I тое, і іншае — няпраўда! — закрычаў Більба з вялікай палёгкай, адразу ж ускочыў на ногі, спінай да бліжэйшай сцяны, ды выставіў свой маленькі меч перад сабою. Зразумела, гульня ў загадкі — рэч надзвычай старажытная і недатыкальная, і нават адпетыя зладзеі баяцца падманваць, калі ў яе гуляюць. Аднак ён адчуваў, што гэтай слізкай пачвары давяраць хоць у чым-небудзь — раз'юшанае глупства. Абяцанкі яму парушыць — дакладна раз плюнуць, і зробіць ён гэта пры першай жа магчымасці. Да таго ж, апошняе пытанне і не зусім адпавядала правілам стара-жытнай гульні.
У любым выпадку, Глыкс адразу не накінуўся, убачыўшы меч у Більбавай руцэ. Ён сядзеў, дрыжэў ды шаптаў. Нарэшце, Більба не вытрымаў чакання.
— Ну? — спытаў ён. — Як наконт абяцання? Я ісці хачу. Ты павінен паказаць мне шлях.
— А ці ж мы так каззалі, мая кашштоўнассць? Паказзаць гідкаму маленькаму Торбінссу выхад, так-с, так-с. А што ж ён мае ў кішшэньках, а? Не вяровачку, і не нічога. Охх, не! Глыксс!
— Не твая справа, — сказаў Більба. — Абяцанне ёсць абяцанне.
— Які ссупярэчлівы, як сспяшаецца, мая кашштоўнассць, — прашыпеў Глыкс. — Але ж пачакаць, трэба пачакаць ісстоце, так-с, мая каштоўнассць. Мы не можам так хутка гойссаць па тунелях, так-сс. Перш нам неабходна іссці і ўзяць тое-сёе, так-с, тое-сёе, каб дапамагчы сабе, так-сс.
— Добра, але ж паепяшайся, — сказаў Більба, узрадаваны, што Глыкс намерыўся сысці.
Яму здавалася, што пачварына проста хоча ўцячы, а вяртацца не збіраецца — і добра. Пра што ён такое балбоча? I што гэта за карыснае тое-сёе можна трымаць у паўнюткай цемры на змроч-ным возеры? Ён памыляўся. Ах, як памыляўся. Глыкс быў цяпер галодны ды злы, і сапраўды жадаў вярнуцца. Паганец, ён быў жудасны і агідны, і ўжо паспеў прыдумаць мярзотнасць.