Хобіт, або вандроўка туды і назад

Непадалёк знаходзіўся яго востраў, пра які Більба нічога не ведаў, і там у таемным месцы хавалася сярод усялякага смецця адна чароўная рэч — вельмі цудоўная, вельмі прыгожая, надта прыгожая. Глыкс меў пярсцёнак, залаты пярсцёнак, найкаш-тоўнейшы пярсцёнак.
«Падаруначак мой на дзень нараджэння, — шаптаў ён сам сабе, звыклы ад доўгай самоты размаўляць з сабою чорнымі, бясконцымі днямі. — Вось што мы жадаем зараз, так-с, вось што мы жадаем!»
Жадаў ён, бо пярсцёнак быў магутны і чароўны, і той, хто насуне яго на палец, рабіўся нябачны. Заўважыць можна было толькі цень, і тое ў зыркім сонечным святле, няясна ды цьмяна.
«Падаруначак мой! Дастаўся ён мне на дзень нараджэння, мая каштоўнассць», — так Глыкс казаў заўсёды сам сабе. Але хто ведае, як на самой справе здабыў Глыкс гэты падаруначак даўным-даўно, калі такія пярсцёнкі, кольцы, сыгнэты ды кляй-нодзікі яшчэ можна было знайсці ў гэтым свеце? Магчыма, і сам вярхоўны Ўладар, які гаспадарыў над кольцамі ў той час, не здолеў бы сказаць. Глыкс часцяком насіў пярсцёнак, пакуль не стаміўся ад яго, а потым цягаў яго ў кішэні, пакуль мазоль не нацёр, а апошнім часам звычайна хаваў яго ў дзірцы сярод камянёў на востраве і заўсёды вяртаўся паглядзець, як ён там. I час ад часу, калі Глыкс зусім ужо не мог без яго абыходзіцца ці калі рыба да смерці абрыдала, ён надзяваў пярсцёнак. I тады краўся ў цёмных праходах, шукаючы заблукалых гоблінаў. Нават адважваўся заходзіць у месцы, асветленыя паходнямі, ад якіх вочы слязіліся ды міргалі. I быў там у бяспецы — так, сапраўды так! Ніхто яго не бачыў, ніхто не мог заўважыць — пакуль не адчуваў пачварныя пальцы на ўласнай шыі. Некалькі гадзін таму Глыкс надзеў пярсцёнак і злавіў габлянятку. Як жа тое вішчэла! Добра, засталася яшчэ костачка-іншая, каб пагрызці перад сном, але ж хацелася і чаго-небудзь мякчэйшага.
— У бяспецы, у бяспецы, — шаптаў ён сам сабе. — Істота не пабачыць нас, ці так, мая каштоўнассць? Не, не пабачыць, і гідкі маленькі яго мячышка не дапаможа, так, не дапаможа-с!
Вось што было ў яго маленькай пачварнай галаве, калі ён раптам выслізнуў у цемру і пачапаў назад да чоўна, і знік. Більба здавалася, што назаўсёды. Аднак жа ён пачакаў крышачку — усё роўна ж невядома, як самому знайсці шлях.
Раптам ён гіачуў дзікі лямант — аж дрыжыкі па спіне пабеглі. Глыкс праклінаў і выў у цемры, і па гуках здавалася, непадалёк. Глыкс шамацеў і скрэбся там і сям, шукаў і перашукваў — і ўсё дарэмна.
— Дзе ён? Дзе ён? — чуў Більба лямант. — Ззгублены, ззгублены, мая каштоўнассць, ззгублены, ззгублены! Праклён на насс, трассца на насс, мая каштоўнассць, ззгублены!
— У чым справа? — крыкнуў Більба. — Што згубленае?
— Не трэба пытаць у насс! — правішчэў Глыкс. — Не яго справа, не яго, гллыксс! Ззгублены, гллыкс, гллыкс, гллыкс!!
— Я таксама, ведаеш, згубіўся, — пракрычаў Більба. — I хачу знайсціся! I я выйграў гульню, і ты паабяцаў! Пакажы мне шлях, а потым ідзі і шукай сабе!
Хоць Глыкс і цалкам разгубіўся, і надта няшчасна ляманта-ваў, ніякага жалю да яго Більба адшукаць у сабе не здолеў. Да таго ж падазраваў, што, калі Глыкс так шукае нешта — не для добрай справы, ох, не для добрай.
— Ходзь сюды! — пракрычаў хобіт.
— Не, не, мая каштоўнассць! — адказаў Глыкс. — Нам трэба шукаць, так-с, мы згубілі яго, гллыксс!
— Ну ты ж не адказаў на апошняе пытанне, і ты ж абяцаў, — сказаў Більба.
— Не адказаў! — гыркнуў Глыкс. Потым з цемры пачулася рэзкае шыпенне. — Шшто ў ісстоты ў кішшэнькахх? Няхай скажа нам! Ісстота павінна ссказаць!
Як Більба ведаў, нічога не забараняла яму сказаць. Але ж Глыксаў розум і без таго дайшоў да адгадкі — зразумела, Глыкс амаль што ўвесь час думаў пра пярсцёнак і баяўся яго згубіць. А Більба, які амаль сумленна выйграў гульню, ды з немалой рызыкаю, раззлаваны затрымкай ды нічога не падазраючы, сказаў: «Адказы самому трэба знаходзіць!»
— Пытанне было няправільнае, — сказаў Глыкс. — Не загадка зусім, мая каштоўнассць, не, звычайнае пытанне.
— Ну, калі справа ў звычайных пытаннях, — сказаў Більба, — тады я, перш за ўсё, і спытаю, што ж ты згубіў. Скажы-тка мне!
— Што ў істоты ў кішэнькахх? — шыпенне прагучала гучней і мацней, і, павярнуўшыся, да ўласнага непакою Більба ўбачыў дзве маленькія кропачкі святла, што пазіралі на яго з цемры. Падазрэнне расло ў Глыксавам розуме, і ў вачах яго запаліліся бледныя агеньчыкі.
— Дык што ж ты згубіў? — упарта перапытаў Більба.
Але святло ў Глыксавых вачах шуганула зялёным полымем і хутка набліжалася. Глыкс ужо сядзеў у чоўне і шалёна гроб да цёмнага берага. Так шаленства, злоба і жаль ад страты пярс-цёнка палалі ў ягоным сэрцы, што ніякі меч яму больш не быў страшны.
Што ж давяло да вар'яцтва няшчаснага пачварня, Більба і здагадацца не мог, аднак што набліжалася, было добра бачна. Абяцанне не абяцанне, а Глыкс відавочна намерыўся забіць яго. Якраз у патрэбны час хобіт павярнуўся і пабег назад па цёмным тунелі, па якім прыйшоў сюды, трымаючыся сцяны, мацаючы яе час ад часу левай рукой.
— Што ў істоты ў кішэнькахх? — пачуў ён гучнае шыпенне ззаду і ўсплеск — Глыкс скочыў з чоўна. «Што ж там, цікава мне?» — сказаў хобіт сам сабе, спатыкнуўшыся і з цяжкасцю пераводзячы дыханне. Ён сунуў руку ў кішэню. Пярсцёнак спакойна слізгануў на ягоны палец і падаўся вельмі халодным.
Шыпенне раздалося зусім блізка. Хобіт павярнуўся і ўбачыў Глыксавы вочы, як два зялёныя ліхтарыкі. Спужаўшыся, ён паспрабаваў бегчы хутчэй, але раптам зачапіўся нагою за вы-шчарбіну ў падлозе і пляснуўся, накрыўшы сабою свой маленькі меч.
У момант Глыкс апынуўся побач. Але не паспеў Більба зрабіць што-небудзь, перавесці дыханне, узняцца ці мячом махнуць, як пачварань прабег міма, шэпчучы праклёны. Хобіта ён не заўважыў.
Што б гэта значыла? Глыкс жа бачыў у цемры. Більба мог нават ззаду назіраць, як цьмянае святло яго вачэй ззяе праз чарнату. Скрывіўшыся ад болю, хобіт узняўся, сунуў у похвы меч, які зараз злёгку свяціўся, і вельмі асцярожна пакраўся следам за Глыксам. А што яшчэ было рабіць? Не вяртацца ж назад да Глыксавага возера. Можа, Глыкс куды-небудзь гэткім чынам і выведзе, сам таго не падазраючы.
— Трассца, трассца, ліхаманка на яго, — шыпеў Глыкс. — Праклён Торбінссу. Ён ззгубіўсся! Што ў яго кішшэнькахх? О, мы ведаем, мы зздагадалісся, мая каштоўнассць! Ён знайшоў, так-с, напэўна, знайшоў. Мой падаруначак!
Більба навастрыў вушы. Нарэшце, ён і сам пачаў разумець. Крыху паскорыў крок, наблізіўся да Глыкса, наколькі адвага дазволіла. Той па-ранейшаму хутка рушыў, не азіраючыся, толькі паварочваючы галаву з боку ў бок, як Більба мог здагадацца па лёгкім ззянні на сценах.
— Мой падаруначак! Праклён, праклён! Як жа мы ззгубілі яго, як жа. Воссь тут, так! Тут мы прахходзілі, калі ззвярнулі шшыю таму гідкаму віззгляваму шшчанюку! Воссь тут! Трассца на яго! Ён высслізнуў ад нас пасля сстолькіх гадоў, сстолькіхх гадоў! Згубіўсся, гллыксс!
Раптам Глыкс сеў і заплакаў: жудасны гук са свістам і бульканнем — для слыху невыносна, страшна і агідна. Більба спыніўся і прыціснуўся да сцяны. Праз некаторы час Глыкс скончыў плакаць і пачаў размаўляць сам з сабою. Здавалася, ідзе спрэчка.
— Не трэба было іссці ссюды шукаць, не трэба. Мы ж не памятаем уссіх мессцаў, дзе былі. Няма карыссці тут. Яно ў кішэньцы ў Торбінсса. Пдкі пралаззун ззнайшоў яго, так-с, мы кажам.
— Толькі зздагадваемсся, зздагадваемсся. Пакуль не ззной-дзем маленькую пачварку ды не прыцісснем — толькі здагадва-емсся. Але ж яна не ведае, што ззнайшла, што падаруначак можа рабіць, так-с? Яна толькі трымае ў кішшэньцы. Яна не ведае і далёка не пройдзе. Ён ззаблукаў, гідкі паўззун-пралаззун. Ён не ведае выххаду. Ён ссам так каззаў.
— Казаў, але ці праўду казаў? Ісстота хітрая. Не гаворыць усяго. Не ссказала ж, што ў кішэньках. Яна ведае. I калі яна ведае шшлях ссюды, павінна ведаць і шшлях адссюль, так-с. Яна да задніх дзвярэй накіраваласся. Да задніх дзвярэй, вось так-сс.
— Гоблінссы яе ссхопяць. Тым шляхам яна не ўцячэ, мая каштоўнассць.