Замалёўкi (на белорусском языке)
I вось на гарызонце паказалiся першыя самалёты, якiя ляцелi не вельмi высока i, як нам падалося, вельмi шчыльна. Iх наплыло так многа, што не было бачна нi неба, нi сонца. I хоць гэта ляцелi нашы, родныя, свае, але жах дабiраўся да касцей, бо вайна яшчэ лютавала ў кожнай душы.
А самалёты раўлi i раўлi, плылi хваля за хваляй - здавалася, што яны вiселi над намi i канца гэтаму не будзе. Адкуль яны ляцелi i куды - невядома.
Нарэшце жалезная хмара праплыла, гул паступова аддалiўся. А мы ўсё стаялi акамянелыя, не ў сiлах варухнуцца i не ведалi, што больш страшныя хмары павiснуць над нашымi лёсамi, ператвараючы ўсё жывое ў паслухмяную акамянеласць.
МЕЗIН
У кожнай вёсцы, у кожнай мясцовасцi ёсць нешта сваё, адметнае, самабытнае, толькi тут народжанае.
Ад сваёй гаваркой мамы я "набраўся" столькi цiкавых, неўжываемых афiцыйнай мовай слоў, што хапiла б iх на слоўнiк. Я iмкнуўся цiхенька "ўткнуць" iх у якi-небудзь твор, каб рэдактары цi карэктары не заўважылi i не выкiнулi бывае, i праслiзне мамiна слоўка. Напрыклад, у гумарэсцы "Галёшы" замест насавой хустачкi прыжылося мамiна "насацёрка". Жыве i ў паэме "Люстэрка лёсу" мамiна "стоць носам". Тоўсценькае дзiця мама называла - "камлюк", а хлапчука, на якiм скура гарыць, - "вырвус". Прыехалi мы з ёй аднойчы ў Менск, а мама мне i кажа:
- Глянь, сынок! Вулiца ад людзей ломiцца!..
Можна многа пiсаць пра мудрасць i самабытнасць нашых продкаў, галоўнае, не трэба пужацца тых слоў, якiя не пагаршаюць нашу мову.
Сёння прыйшло на памяць слова, якое чуў адразу пасля вайны ў Будах, а пазней, за ўсё жыццё - нi разу. Адкуль яно ўзялося, чаму не прыжылося i знiкла - не ведаю.
Звычайна вясковая малеча-галеча ладзiла свае гульнi гуртам - так больш пiску i крыку, а значыцца, i весялей. Носiцца такая шумная завiруха па вёсцы з канца ў канец, ажно шыбiны падзынкiваюць у вокнах. Вакол дзяцей, не адстаючы, выпiсваюць кiлбасы iх надзейныя сябры - схуднелыя вясковыя сабакi.
Вось гэтыя сабакi i падаюць першымi сiгнал, што да вёскi наблiжаецца той, каго i дзецi, i сабакi з гiканнем i гаўканнем праводзяць аж за апошнюю хату.
- Мезiн! - крыкне хтосьцi першы, i ўжо дзесяць цi дваццаць галасоў, узмоцненых сабачым брэхам, падхопяць яго i iмчацца з гвалтам насустрач таму, хто выклiкаў гэткую буру хлапеча-сабачых эмоцый.
- Мезiн! Мезiн! Мезiн!.. Гаў! Гаў! Гаў!..
Сумнае i страшнае гэта было вiдовiшча. У вёску заходзiў бяздомны, беспрытульны, да апошняй нiткi абарваны, да апошняй костачкi схуднелы чалавек. Са шматлiкiх дзiрак выглядвае чорнае ад бруду цела, гэткi ж чорны твар абляпiла доўгая зблытаная барада, у руках - кiёк, на плячы - пустая торбачка. Вось далёка не ўсё, што ўвасабляла ў сабе слова "мезiн". Гэта быў звычайны для таго часу жабрак, да глыбiнi свайго гаротнага лёсу знявечаны падзеямi апошнiх гадоў. Гэта быў звычайны чалавек, толькi перамолаты аднаму яму вядомымi жорнамi нястачы i пакутаў.
- Мезiн! Мезiн! - гарлапанiла, абшарпаная да пят, хлапечая хеўра, якая па сваёй "заможнасцi" недалёка адкацiлася ад бяздомнага бедака.
- Гаў! Гаў! - свiрапелi не менш галодныя i худыя сабакi.
Лiтасцiвыя жанчыны адрывалi ад свайго стала адну-дзве бульбiны i працягвалi знявечанай жывой iстоце. Хлеба пакуль не было нi ў кога.
Мы, трох-чатырохгадовыя дзецi, сцiснуўшыся ў камочкi, з цiкавасцю i жахам пазiралi на гэтае страшнае падабенства чалавека, i незнаёмае слова "мезiн" пужала нас больш, чым ён сам сваiм жудасным выглядам.
- Мезiн! Мезiн! Гаў! Гаў!..
- Беражы цябе Бог! - шапталi мiласэрныя жанчыны.
Праз тыдзень-другi такое "шэсце" паўтаралася зноў, бо вайна напладзiла столькi гора, што яно доўгi час пасля яе заканчэння тулялася ад вёскi да вёскi, ад лёсу да лёсу, ад пакалення да пакалення.
Сёння ў Менску за кожным вуглом дома, у кожным падземным пераходзе сядзяць i стаяць з працягнутымi рукамi-нашы сучасныя "мезiны", на якiх не звяртаюць увагу нi "вярхi", нi "нiзы", i да iх не датычыцца вядомае: "Вайна ўсё спiша".
ПОСIК
Нарэшце i наша сям'я разжылася на парсючка. Збiрала мама крапiву, секла секачом, заварвала разам з лушпаямi ад бульбы, дадавала конскiх "круглячкоў", усё гэта размешвала i - прыемнага апетыту! Куды было дзявацца таму парсючку еў, ажно за вушамi патрэсквала. А як наесца - брыкнецца на бок i парохквае значыцца, у жываце музыка загучала.
Рос ён па такой ядзе слаба, таўсцеў - яшчэ слабей, мог праз плот працiснуцца i не ўшчамiцца.
Восенню крапiва пайшла "на адпачынак", лушпаяў было мала, ды i не цярпелася хутчэй скабку абсмактаць - таму абкацiў тата парсючка i закалоў яго. Шкада было, ды такая ўжо свiнячая доля.
Але не сала i не скабкi мне запомнiлiся, хоць у маiм жыццi гэта быў самы першы, а таму - самы смачны парсючок. Запомнiлася другое. Аказваецца, з парсючка можна зрабiць не толькi прысмакi, але i цiкавую, мала каму вядомую цацку.
Разрэзаўшы парсючку падбрушша i выцягнуўшы ўнутранасцi, тата нам кажа:
- Зараз, дзеткi, я вам шарык надзьму, нясiце хутчэй нiтку!
Знайшоў сярод кiшак нейкую пляву, асцярожна дастаў яе.
- Гэта посiк! - i пачаў яго надзьмуваць...
Гэта быў мачавы пузыр, але яго чамусьцi ў нашай вёсцы называлi адным словам "посiк". Калi ён яшчэ свежы, цёплы, то вельмi мяккi, эластычны i пры надзьмуваннi расцягваецца, як сапраўдны паветраны шарык, толькi шараватага колеру.
Тата яго надзьмуў, моцна завязаў нiткай i павесiў над печчу, папярэдзiўшы нас, што чапаць яго, пакуль не высахне, нельга.
I сапраўды, назаўтра, калi высахла слiзь, ён зрабiўся лёганькi i амаль зусiм белы, з ледзь бачнымi пражылачкамi. Калi па iм цiхенька стукнуць пальцам, ён гулка адзываўся, як барабан.
Той, першы ў маiм жыццi, паветраны шарык быў недаўгавечны - хутка патрэскаўся i развалiўся на кавалачкi.
ПАМЁР СЯРОЖКА...
Памёр Сярожка... Памёр мой родны брацiк, калi я яшчэ не з'явiўся на гэтым цудоўным i пакутлiвым свеце...
Ён быў восьмы, магчыма - апошнi ў нашай сям'i.
Няўжо ён, маленькi - да годзiка, "саступiў" мне дарогу, падараваў жыццё, сышоўшы ў магiлку?..
Калi нарадзiўся я, мама перадала мне iмя той папярэдняй крывiначкi, якая скацiлася ў родную зямлю, i ад гэтай зямлi жывым мяне не адарваць.
А цi ж лёгка мне несцi крыж свой i таго Сяргейкi, якому не суджана было цешыцца i сумаваць, смяяцца i плакаць, любiць i яшчэ тысячы разоў любiць тое, што завецца жыццём...